Stikstof is plots het nieuws en ons leven geworden, het vergiftigt ons drinkwater, overbemest ons leefmilieu, we moeten er van af, en liefst met de boeren erbij. Maar waarover gaat het nu eigenlijk, dat stikstofprobleem? En hoe is het zover kunnen komen?

Stikstof is 80 % van onze ingeademde lucht. Ze wordt door rhizobiumbacteriën (stikstofspecialisten die zich verbinden met de wortels van groene planten als klavertjes en elzen) uit de lucht gevangen en in de bodem gebonden in een levend proces. Om zo met mondjesmaat ter beschikking te komen van de planten die hier eiwitten uit bouwen. Stikstof ligt zo aan de basis van de groei van de plant, die op haar beurt tot voeding dient van dier en mens. Zonder die stikstof groeien er geen planten, is er geen leven mogelijk op aarde. Stikstof is dus een levensbrenger.

Het is ook gekend bij ons boeren dat, om beter stikstof te kunnen binden in de bodem, je best de klavers wegmaait, en niet op de bodem laat liggen. Anders komt er een overaanbod aan stikstof beschikbaar uit dit afstervende groene plantenmateriaal, en  worden die stikstofbacteriën ‘lui’. Eerlijk gezegd, die term  vind ik hier volkomen misplaatst: die bacteriën zijn niet lui, maar gewoon slim. Wanneer er stikstof genoeg in de aanbieding is, dan stoppen ze er gewoon even mee. Het geluk van het genoeg. Teveel stikstof in de bodem is immers geen goede zaak, het wordt niet volledig opgenomen en spoelt uit. En het maakt dat planten te hard groeien en zo minder tijd hebben om ook andere voedende elementen op te nemen; het blad wordt te waterig, de plant minder sterk en weerbaar. Dat zorgt voor ziektes en plagen, en weinig voedzame, ‘inhoudsloze’ planten. Waardoor de dieren of mensen die ervan eten ook minder gezond, minder vitaal zijn. Nee, onze bacteriën weten wel beter. Alles met mate. Dit getuigt van een enorme wijsheid in de natuurlijke samenhang.

Een slimme boer ziet die wijsheid en werkt ermee samen. Hij zaait bij die klaver ook gras in, dat veel van die stikstof nodig heeft om te groeien, dan blijven die bacteriën actiever, en binden ze veel meer stikstof. En laat dan zijn koeien er op grazen, dan eten ze telkens de nieuw gegroeide grassen op, en vormen ze om tot eigen eiwitten, tot melk en vlees. Waardoor die slimme bacteriën op volle kracht verder werken aan de productie van ‘levende stikstof’. Dat wordt de ‘motor’ van vruchtbare landbouw genoemd. Een groene motor, op zuurstof en zonne-energie! Ook de mest is een bron van levende stikstof; uit de lucht door de bodem en grasklaver naar en door de koe en terug naar de bodem. Waar ze terug deel uitmaakt van heel die levende voedselvoorraad voor de planten.

Maar de moderne wetenschap dacht het beter te kunnen. Meer stikstof doet een plant nog harder groeien, waardoor er meer kilo’s te rapen vallen, en dus ook meer geld te verdienen. Interessant werd het pas toen we ook zelf stikstof leerden binden uit de lucht, in ’t fabriek. Een techniek die ooit ontwikkeld werd om explosieven te kunnen maken. Na de oorlog zochten we een nieuwe bestemming voor die fabrieken: de landbouw! Vrijelijk toe te passen in het gewas, een soort nieuw ‘tovermiddel’. Onder het motto ‘nooit meer honger’, daar kan toch niemand iets op tegen hebben?

Er zijn een paar ‘minpuntjes’. Het kost ons bakken energie : 1 kg stikstof binden aan waterstof vraagt 1m³ aardgas, onder hoge druk bij  500°C. Met als resultaat ‘dooie stikstof’. Niet ingebed in levensprocessen, niet op maat van de plant geproduceerd, niet gebonden onder het gezoem van bijen en het gefladder van vlinders. Stikstof die de plant ‘wezenloos’ eindeloos doet groeien, weg van de wijsheid van de samenhang en samenwerking. Het teveel dat de plant niet kan opnemen verdwijnt in ons drinkwater, daalt neer in onze natuurgebieden, belast ons systeem. Landbouw wordt industrie, het leven verdwijnt.

Ook bij de ‘levende’ mest is de maat zoek. Het opsparen van drijfmest in zuurstofloze putten haalt ook hier het leven eruit. En het teveel aan koeien, varkens, kippen maakt van mest een eindeloze ‘afvalberg’. Waar zijn we in godsnaam mee bezig?

Dus moeten we eigenlijk concluderen: niet de stikstof op zich is het probleem, maar de dooie stikstof.  Is het een parodie dat ze, ontstaan uit oorlog, ze ernaar neigt om alles uit balans te halen, en zo een bron van conflicten te worden? Tussen natuur en landbouw, tussen kapitaal en gezondheid, tussen materie en leven.

Het enige goede antwoord hierop … is werken aan een leven-brengende landbouw, die de wijsheid van de natuur omarmt en de samenhangen respecteert. Geworteld in levende stikstofprocessen, op maat gesneden van wat ieder nodig heeft om gezond en weerbaar te groeien.

Geniet van onze eerste levende lentegroenten!
An

Klein:  radijs , spinazie en postelein van eigen land zonnekouterland, rode kool van Dieleman, wortel (Be) via Koolmees, sjalot en pastinaak van Livinushof, courgettes (Es) via Biofresh.

Groot: radijs, spinazie en snijsla van eigen zonnekouterland (Vroente), prei van De Kollebloem (Vroente), sjalot en wortelpeterselie van Livinushof, courgettes (Es), broccoli (Es) en venkel (It) via Biofresh.  

Gemengd: radijs, spinazie en postelein van eigen zonnekouterland (Vroente), wortel (Be) via Koolmees, kastanjechampignon van Noppe Duyck, appelsien (Es), banaan (Do Fair Trade) en mandarijn (IT) via Biofresh.

Fruit: Decosta appel (Be), mandarijn (It), appelsien (Es) en banaan (Do, Fair Trade via Biofresh.